mardi 12 avril 2016

Nadejda Mandelstam, quidda ch’ùn scrivia micca

Una cronica di Stefanu Cesari


Lettara di u 22 uttrovi 1938 (mai mandata)

" Amori, mi mancani i paroli par scriva 'ssa lettara. A mandu in aria, cussì. Pò dassi chì ghje ùn saraghju più quì quandi tu vultarè. Sarà l'ultimu ricordu chì tu t'avarè di mè… A vita hè longa. Ed hè difficiuli di mora sola, o solu… Ma sarà po’ quissa a noscia sorti, no chì erami liati è sempri insembu ? A ci saremu miritata 'ssa sorti, chì erami cateddi, ziteddi, è tu chì eri un anghjulu? Ma tuttu và. È ùn socu nudda. Nò, socu tuttu, ugni ghjurnata di toiu, a minim' ora, i vicu chjaramenti, com'è in un sonniu… Tè, in u me ultimu sonniu : ti compru calcosa in una buttega bughja ceca è tutta brutta. Socu à mez'à i stranieri, è dopu d'avè compru i me affari m'avvicu chì ùn socu micca indu metta li, chì tu ùn ci sè indocu. Quandi ghje mi socu scittata, aghju dittu à Chjura: "Ossià si n'hè mortu". Ùn la sò si tu sè sempri vivu ma da po’ 'ssu ghjornu, aghju persu a to traccia. Indu sarè? Ùn la socu. Ùn la socu sì tu mi senti. Sì tu sa’ quanti ghje ti tengu caru. Ùn aghju micca avutu u tempu di dìttila ùn aghju. È mancu ci riescu à dìlla oghji : ùn la faciu chè à inghjargadunà: tu, tu… sè sempri incù mecu, ed eu salvatica cattiva eu chì mai ùn aghju sappiutu pienghja simpliciamenti avà piengu piengu piengu… Ó Sà, socu eu, Nadia, è tu, indu sarè ?…"

Nadejda Mandelstam



Una lettara chì Nadejda scrivi à u so maritu Ossip Mandelstam, unu di i più grandi pueti di Russia. Sicuramenti ghjà mortu in calchì campu vicinu à Vladivostok, semu in Trent’ottu. Hè l’epica di U Gran’ Tarrori, o chjamatu d’un antru nommu A Grandi Purga.

Una simplicia lettara. Scritta à l’inversu com’è par cuntradiscia a sparizioni è a morti di a parsona amata, par rendali un corpu, una prisenza ghjustu parlendu, cù u simpliciu puteri di a parola, a fedi contr’à tutti i miserii.

A stodia di a vita di Nadejda Mandelstam teni tutta in stu muvimentu, a parola viva par nigà a morti, a sparizioni. Parchì, com’idda dicia « avà, u silenziu hè criminali».

Di stu gran pueta, nimu avarìa lettu nudda senza l’amori scemu di a so moglia. Sapendu bè chi a sola riscumpensa ad aspittà di a stodia staliniana era u sfassamentu, hà imparatu à menti tutti i puemi di u so cumpagnu. L’hà piattati in a so mimoria, prufundamenti, duva l’ammessi di u puteri ùn li pudiani truvà nè disdrughja. Di i so scritti, tuttu era statu brusgiatu. Veramenti è definitivamenti brusgiatu. Hè a parola di sta donna farringhja è dura chì l’hà salvu di a notti eterna, chì l’hà datu una vita al dilà di a vita. 

U cutidianu hè un sempiternu esiliu. Ci riesci à fughja in America, duva cù una pacenzia senza misura hà da ristituiscia l’opara di u so maritu, è circà di fàlla ricunnoscia par ciò ch’idda hè, una parti maiori di a criazioni univirsali. Ci hà da riescia, à u principiu di l’annati settanta.

U solu libru ch’idda scrissi si chjama « ricordi », longu racontu di u so parcorsu, ma subratuttu accolta di prisenzi di tuttu una vita culturali, intellettuali, suciali, sutt’à Staline, d’un mondu chi ricusaia di spariscia o di lacàssi ammuttuliscia. Hè unu di i libra i più noti di l’antitutalitarismu, u tistimoniu d’una risistenza murali faccia à l’innumanità. 

Ma u più impurtanti hè chì stu libru hè unu gestu senza intaressi parsunali, tuttu à prò di l’arti, di a puesia, di a vita. Un gestu assulutu chì circa di porghja i chjavi di l’esiliu, di a miseria, di i strazia, di u passatu chì ci voli à lacà, ma subratuttu a cirtezza chì calcosa à vena ci hè sempri, è di bonu. 

Comu spiigà chì Nadejda dicidissi di spariscia fendu rinascia à Ossip Mandelstam ? Hè una vera quistioni. Hè una stodia d’amori.

Oghji, chì si parla di ricordu, era intarissanti di mintuvà u nomu di Nadejda Mandelstam. Chì cuntradici u passatu di u suvveniri, par dillu à u prisenti. Par dillu com’iddu hè, com’è un amori assulutu, calcosa chì vi manteni sin’à l’ultima è vi cunsumma.

U Ricordu hè stu fattu stremu : d’essa, sè stessu, in a carri, u sangu chì batti u sintimentu, tuttu ciò chì ferma di l’altru ch’ùn hè più.



2 commentaires: